آشنایی با رشته مهندسی نفت

حيات در کره زمين که مدام در جنب و جوش و حرکت است، بيشترين انرژي جنبشي، گرمايي و شيميايي خود را از نفت مي گيرد. در واقع به ياري اين ماده حياتي است که کوچکترين موتور ماشين تا غول آساترين ناوگانهاي سنگين به حرکت در مي آيد و هزاران نوع توليدات و مصنوعات صنايع سنگين و جديد پتروشيمي، کودهاي شيميايي، فرآورده هاي دارويي، پارچه ها و الياف مصنوعي، پلاستيک ها، چسب ها، فرآورده هاي بهداشتي و آرايشي پوششهاي استحفاظي ساخته مي شود.

خوشبختانه کشور ما در دل خليج نفت خيز فارس آرميده است، به عنوان يکي از منابع و معادن بزرگ نفت و گاز جهان به شمار مي رود. از همين رو تربيت انساني متخصص و کارآمد براي بهره برداري درست و بهينه از اين سرمايه خداداد و جوابگويي افراد به نيازهاي آتي صنعت نفت کشور، بسيار ضروري است. به همين منظور مجموعه کارشناسي مهندسي نفت که داراي چهار گرايش مهندسي اکتشاف نفت، مهندسي استخراج نفت - مخازن نفت، مهندسي استخراج نفت - حفاري و مهندسي استخراج نفت - بهره برداري از منابع نفت مي باشد، در دانشگاه صنعت نفت از سال 1378 داير شده است.

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه: 

علاوه بر دو درس رياضي و فيزيک که دو درس پايه در تمامي رشته هاي مهندسي از جمله رشته مهندسي نفت است، درس زبان انگليسي نيز در اين رشته اهميت ويژه اي دارد. چون در دانشگاه صنعت نفت از منابع انگليسي براي دروس تخصصي استفاده مي شود. همچنين در اين دانشگاه تنها از بين داوطلبان مرد دانشجو پذيرفته مي شود. چون نوع کار فارغ التحصيلان اين رشته سنگين است و محيط کارشان نيز خارج از شهر است، دانشجويان اين دانشگاه از بين داوطلبان مرد انتخاب مي شوند براي مثال يک مهندس حفاري در وزارت نفت بايد 15 روز خارج از شهر و دور از خانواده باشد و سپس يک هفته مرخصي دارد. شرايطي که مطمئناً براي خانم ها دشوار مي باشد.

معرفي گرايش هاي این رشته: 

رشته مهندس نفت تا پيش از سال 78 به عنوان يکي از گرايش هاي مهندسي شيمي مطرح بود اما از سال 78 با همت دانشگاه صنعت نفت، اين رشته که رکن اصلي يکي از بخشهاي عمده صنعت نفت يعني اکتشاف و استخراج نفت و گاز است از مهندسي شيمي جدا شد و در چهار گرايش اکتشاف، مخازن، حفاري و بهره برداري از منابع نفت ارائه گرديد. رشته اي که اساس دروس آن مبتني بر مکانيک سيالات، ديناميک گازها، ترموديناميک سيالات، انتقال جرم و اقتصاد مهندسي است و هدف آن تربيت مهندسين کارآمدي است که بتوانند روشهاي بهينه بهره برداري از منابع نفت و گاز را طراحي و اجرا کنند.

اکتشاف: 

به گفته دکتر مارتين سؤل زمين شناس آلماني ، دوران طلايي جستجوي نفت به پايان رسيده است. چرا که امروزه به طور متوسط از هر هشت حفاري ، يک حفاري به نفت مي رسد که اين آمار در مناطقي که به هيچ وجه سابقه حفاري وجود نداشته است، بدتر نيز مي باشد. به همين دليل دانشمندان در جستجوي روشهاي نويني براي پيدا کردن نفت در اعماق زمين هستند تا بتوان با حفاري کمتر، هر چه زودتر به نفت دست يافت. کاري که در حيطه عمل مهندسين اکتشاف نفت مي باشد.

اولين مرحله براي بهره برداري يا برداشت نفت، کشف حوزه هاي نفتي است که اين کار توسط لرزه نگاري انجام مي گيرد. مهندسين اکتشاف، امواج صوتي را به اعماق زمين فرستاده و سپس امواج برگشتي را اندازه گيري و پردازش مي کنند تا به وجود يا عدم وجود نفت در درون زمين پي ببرند. به عبارت ديگر اين گرايش ارتباط نزديکي با زمين شناسي دارد.

حفاري:

ناگهان انفجاري صورت مي گيرد و سپس طلاي سياه از دل زمين فوران مي کند و يک حوزه نفتي جديد پديدار مي شود. سالهاست که چنين صحنه اي را در فيلم هاي سينمايي مي بينيم ؛ راهي ساده و ارزان براي رسيدن به ماده حياتي نفت، اما حقيقت اين است که براي رسيدن به يک حوزه نفتي بايد حفاري کرد کاري که به تخصص، وقت و هزينه بسياري نياز دارد.

هزينه حفاري يک چاه حدود 5 ميليون دلار است گل حفاري حدود20% اين هزينه را در بر مي گيرد.

وقتي مته الماس براي استخراج نفت به عمق چندهزار متري زمين فرو مي رود بايد خاک و سنگ کنده شده را به طريقي بيرون آورد که اين کار توسط گل حفاري انجام مي گيرد. يعني سيالي توسط لوله هاي حفاري به داخل زمين رفته و کنده هاي حفاري را به سطح زمين مي آورد. گفتني است که اين ماده بسيار گران است و به همين دليل اگر به جاي استفاده از گل حفاري روش ديگري مثل نيروي هواي فشرده براي بيرون آوردن کنده ها استفاده گردد، هزينه حفاري به مراتب پاييان خواهد آمد و اينجاست که نقش مهم يک مهندس حفاري آشکار مي شود، چون يک مهندس حفاري روشهايي را ارائه مي دهد که هزينه حفاري را پايين آورده و راندمان را بالا مي برد. همچنين با توجه به شرايط و خصوصيات زمين شناسي و اقليمي منطقه، نحوه حفاري را که مي تواند افقي، عمودي و يا جهت دار باشد، تعيين کند.

يکي از وظايف مهندسي حفاري بررسي خاک زمين حفاري است تا با توجه به نوع خاک، مته مورد نياز براي استخراج و حفاري به کار برده شود.

همچنين متخصص اين گرايش تعيين مي کند که چه نوع موادي بايد در گل حفاري استفاده شود تا مواد فوق موجب ريزش ديواره هاي چاه نگردد.

طراحي تجهيزات حفاري و انجام عمليات در مناسبترين شرايط و ارزيابي اثرات تکنولوژي حفاري و استخراج بر محيط زيست کشور و ارائه راههاي مناسب براي جلوگيري از تخريب آن،جزو فعاليت هاي فارغ التحصيل اين گرايش است.

مخازن نفت و گاز: 

به صخره رسوبي حاوي مواد نفتي که زير لايه غير نفوذي تشکيل شده و داراي شکل ويژه اي از ساختمان زمين (عموماً يک قديس) است، مخزن نفت گفته مي شود. يعني مخازن نفت چيزي شبيه به مخازن آب نيست که يک حوض يا بشکه بزرگ باشد بلکه اين مخازن حفره هاي زير زميني هستند که نفت در آن جا وجود دارد. و مهندس حفاري، متخصصي است که انتخاب و ارائه روش هاي علمي براي افزايش برداشت از مخازن نفت و گاز و جلوگيري از زوال اين مخازن بر عهده او مي باشد.

دانش مهندسي مخازن به اين مي پردازد که ما در يک حوزه نفتي در اعماق زمين مثلاً در عمق 2 يا 3 هزار متري چه مقدار نفت و گاز داريم و چه مقدار از آن قابل دسترسي مي باشد و با چه سرعتي مي توان از مخزن مورد نظر برداشت کرد.

مهندسي نفت گرايش مخازن، نوع مخزن نفت يا گاز و همچنين فشار، دما و عمق آن از سطح زمين را مشخص مي کند.زيرا موارد فوق در نحوه برداشت و استخراج نفت از مخازن تأثير دارد.

بهره برداري از منابع نفت: 

مهندس بهره برداري از منابع نفت، مهندسي است که راهها و روشهاي بهره برداري بهينه از مخازن نفت را ارائه مي دهد. يعني با توجه به نوع مخزن نفت تعيين مي کند که به ياري کدام يک از روشهاي موجود؛ تزريق گاز، تزريق آب، تزريق مواد پليمري و يا ازدياد حرارت مي توان نفت را راحتتر و مقرون به صرفه تر بهره برداري کرد.

امروزه اکثر مخازن نفت کشور ما دچار افت فشار شده اند به همين دليل نفت به صورت طبيعي به سطح زمين نمي رسد و در نتيجه حضور مهندسين بهره برداري از منابع نفت، يک ضرورت اجتناب ناپذير است. افرادي که با استفاده از روشهاي علمي بهتر و اصولي تر، از مخازن نفتي بهره برداري مي کنند.

کشف يک مخزن نفتي به مهندسي اکتشاف، روش رسيدن به مخزن به مهندسي استخراج، شبيه سازي و تعيين فشار، دما و نوع مخزن به مهندسي مخازن و نحوه بهره برداري از مخزن به مهندسي بهره برداري از منابع نفت باز مي گردد.

طراحی فرآیندهای نفت: 

به منظور تربیت متخصصان متعهد در زمینه محاسبات، تعیین مشخصات و طراحی فرآیندهای صنایع نفت، «مجموعه کارشناسی طراحی فرآیندهای صنایع نفت» پس از بررسی نیازهای تخصصی در این زمینه در کمیته مهندسی شیمی گروه فنی و مهندسی شورایعالی برنامه ریزی گشته است.مجموعه کارشناسی طراحی فرآیندهای صنایع نفت یکی از مجموعه های آموزش عالی فنی و مهندسی می باشد که هدف آن آموزش و تربیت متخصصان طراحی فرآیندهای مورد استفاده در صنایع پالایش نفت و گاز و صنایع پتروشیمی است. دروس این مجموعه ترکیبی از دروس عمومی، علوم پایه و دروس مهندسی شیمی و همچنین مطالب تخصصی در زمینه طراحی فرآیندهای شیمیایی می باشد.

فارغ التحصیلان این دوره توانایی کافی در احراز مشاغل و ایفای نقشهای زیر را دارند:

انجام محاسبات و تعیین مشخصات وسائل، دستگاهها و فرآیندهای شیمیایی که در صنایع نفت مورد استفاده قرار می گیرد، منظور از طراحی فرآیند در صنایع نفت استفاده از داده های موجود به منظور محاسبه و تعیین مشخصات فنی یک دستگاه، یک واحد یا یک کارخانه تا حد تشکیل شمای جریان فرآیند کامل (پروسس فلودیاگرام) می باشد.

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر (کارشناسي ارشد و ... ): 

اين رشته در مقطع کارشناسي ارشد در 3 گرايش در داخل کشور تدريس مي گردد.

رشته هاي مشابه و نزديک به اين رشته در حال حاضر

با توجه به وجود گرايش طراحي فرآيندهاي صنايع نفت در رشته مهندسي شيمي، اين دو رشته داراي برخي تشابهات مي باشند.

آينده شغلي و بازار کار:

قطعاً اولين بازار کار موجود براي فارغ التحصيلان اين رشته وزارت نفت است اما دانشگاه صنعت نفت در حال حاضر دانشجويان اين رشته را بورسيه نمي کند. بلکه اگر سطح علمي دانشجويي خوب باشد، در نهايت جذب وزارت نفت مي شود.البته در حال حاضر بيش از 70 درصد از دانشجويان جذب وزارت نفت مي شوند و مابقي آنها نيز جذب صنايع شيميايي خصوصي مي شوند چرا که بيشتر واحدهاي رشته مهندسي نفت با رشته مهندسي شيمي مشترک مي باشد.

وضعيت نياز کشور به اين رشته در حال حاضر: 

با توجه به وجود ميدان هاي نفتي و گازي عظيم در کشور، همچنين کشف ميدانهاي جديد و لزوم گسترش سرمايه گذاري هاي لازم در امر نفت و گاز، حضور متخصصان اين رشته بيش از پيش احساس مي شود.